او در آخرین فیلمش به سراغ طبقه فرودست جامعه رفته و برخلاف آثار قبلی‌اش که به مسائل قشر متوسط می‌پرداخت، گره‌های مالی و معیشتی را وارد فیلم جدیدش کرده است.
فیلم‌نامه «قهرمان» نوشته خود اوست و تهیه‌کنندگی کار را «الکساندر ماله‌گی» فرانسوی بر عهده دارد. «قهرمان» که پیش از این موفق به کسب جایزه بزرگ هیئت داوران از جشنواره کن ۲۰۲۱ شده بود، نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۲ است. با «امیر ابیلی» منتقد سینمایی درباره جزئیات بیشتر این فیلم گفت‌وگو کردیم که می‌خوانید.
صریح‌ترین فیلم فرهادی
ابیلی فیلم «قهرمان» را قدم رو به جلویی در کارنامه اصغر فرهادی نمی‌داند و می‌گوید: به نظرم این فیلم ضعیف‌ترین اثر این کارگردان است حتی از فیلم‌هایی مانند «گذشته» و «همه می‌دانند» که در خارج از کشور ساخته شد هم ضعیف‌تر است به ویژه به لحاظ کارگردانی، برای فرهادی یک عقبگرد به شمار می‌رود و عجیب است که قدرت کارگردانی این فیلمساز تا این حد پایین آمده است.
او دلیل این عقبگرد فرهادی از نظر کارگردانی را اولویت مضمون فیلم بر ساختار آن توصیف کرده و اضافه می‌کند: در فیلم‌نامه‌های فرهادی، همین که نشانه‌هایی از نقد سیاسی- اجتماعی وجود داشته باشد تا بتواند طرفدارانش را راضی نگه دارد و در جشنواره‌های خارجی جایزه بگیرد، برایش کفایت می‌کند و نیازی به پیشرفت در فرم و تکنیک نمی‌بیند. او در این فیلم این مضمون را نشان می‌دهد که جامعه ایران مانند زندان است و قهرمان‌هایش را به زمین می‌زند. بیشتر نقدها به فیلم «قهرمان» هم نقدهای مضمونی است و تحلیل فرهادی از جامعه را به نقد می‌کشند و کمتر به قوت و قدرت فیلمسازی او توجه می‌شود.
فروش خوب «قهرمان» مقطعی است
ابیلی درباره چرایی گل‌درشت شدن انتقادهای اجتماعی در این فیلم می‌گوید: به نظرم دیده شدن و جایزه گرفتن در جشنواره‌های خارجی برای فرهادی اولویت پیدا کرده است، جشنواره‌های سینمایی هم به دنبال مضامین رادیکال هستند به همین دلیل فرهادی مجبور است انتقادهای اجتماعی را در اثرش گل‌درشت کند.
این منتقد سینمایی درباره احتمال پرفروش شدن فیلم «قهرمان» پیش‌بینی می‌کند: فروش خوب این فیلم در هفته اول اکران، گزاره‌ای قطعی برای پرفروش شدن آن نیست ضمن اینکه فرهادی، نامی شناخته شده در سینمای ایران و جهان است و بسیاری از مردم منتظرند که فیلم جدید او روی پرده بیاید تا آن را ببینند. به نظر می‌رسد این فروش خوب، مقطعی باشد و بعید است مجموع فروش آن بالا باشد چون مخاطبان با رضایت از سالن سینما بیرون نمی‌آیند چون «قهرمان» فیلم تلخی است.
به گفته ابیلی، آثار فرهادی همیشه تعلیق و گره‌افکنی دارد و این سبب همراهی مخاطب با فیلم می‌شود، استفاده از عنصر تعلیق در «فروشنده» جلوتر از دیگر آثار اوست اما «قهرمان» ریتم کندی دارد، دیر شروع می‌شود و بعید است که به لحاظ تجاری فیلم موفقی شود.
تصویر احترام‌آمیز قشر فقیر در «قهرمان»
این منتقد سینمایی یادآور می‌شود: موضوعی که فرهادی در این فیلم نشان می‌دهد موضوع روز است و فیلم هر چه بیشتر مماس با اتفاق‌های روز جامعه باشد، مخاطب ارتباط قوی‌تری با آن می‌گیرد. این مضمون که جامعه ایرانی آدمی را یک شبه قهرمان می‌کنند و خودشان هم آن را نابود می‌کنند، بارها در رسانه‌ها گفته شده و حرف جدید و آوانگاردی نیست.
ابیلی با بیان اینکه «قهرمان» یکی از بخت‌های اسکار ۲۰۲۲ در بخش فیلم‌های خارجی است، خاطرنشان می‌کند: بخت فرهادی برای گرفتن سومین اسکارش بالاست اما در اسکار، بیشتر از اینکه فیلم از نظر محتوایی و ساختاری، فنی و قوی باشد پخش‌کننده و تبلیغات هم نقش مؤثری دارند. فیلم «قهرمان» متعلق به کمپانی آمازون است و این شرکت قدرت بالایی در تبلیغات دارد که تأثیر زیادی در داوری اسکار دارد. ضمن اینکه این فیلم در جشنواره «کن» هم دیده شده و اصغر فرهادی هم نامی است که بسیاری منتظرند فیلم او را ببینند و احتمالاً نمره بالایی در داوری اسکار می‌گیرد.
او با بیان اینکه فرهادی در «قهرمان» به سراغ مسائل طبقه فرودست جامعه رفته است، اضافه می‌کند: فرهادی، فیلم‌سازی‌اش را با نگاه به مسائل طبقه فرودست شروع کرد و پس از «چهارشنبه‌سوری» به سراغ طبقه متوسط رفت و البته در قصه‌های فرعی به مسائل طبقه فرودست هم توجه داشت. تصویر قشر فقیر جامعه در آثار این فیلمساز بسیار محترمانه و همدلی‌برانگیز است و این طبقه اجتماعی در آثار او وجوه مثبتی دارند.
جزئیات زیر ذره‌بین فیلمساز
ابیلی می‌گوید: یکی دیگر از ویژگی‌های آثار فرهادی این است که شخصیت‌های فیلم‌هایش خاکستری هستند و اخلاق در آن نسبی است یعنی هر کسی در جایگاه خودش حق دارد ولی در «قهرمان» نمایندگان سیستم و کارمندان دولت، آدم‌های منفی هستند و این صریح‌ترین فیلم فرهادی از نظر موضع‌گیری سیاسی است. فرهادی عموماً این قدر گل‌درشت و عیان علیه سیستم موضع‌گیری نمی‌کرد.
این منتقد سینمایی با تأکید بر اینکه فرهادی در فیلم‌هایش به جزئیات توجه زیادی دارد، می‌گوید: او درامش را بر مبنای جزئیات و اتفاقات روزمره بنا می‌کند و اتفاق ویژه‌ای در فیلم‌هایش رقم نمی‌خورد بلکه بحران از اتفاق‌های روزمره شکل می‌گیرد و گاهی یک دروغ کوچک موجب بحران‌های بزرگی می‌شود. البته فیلم در جاهایی الکن است به ویژه قصه زنی که می‌گوید صاحب کیف گمشده است و بعد قصه او رها می‌شود در حالی که گره میانی فیلم، ماجرای این زن بود که اصلاً باز نشد.
او با اشاره به حفره‌های زیادی که در فیلم‌نامه «قهرمان» وجود دارد بخت اسکار گرفتن فرهادی در بخش فیلم‌نامه را غیرمحتمل دانسته و درباره مواجهه متناقض منتقدان با آخرین ساخته فرهادی یادآور می‌شود: این نگاه دوقطبی که درباره آثار فرهادی وجود دارد به خاطر این است که او به نماد تقابل دو جریان سیاسی و فکری تبدیل شده و جایی قرار گرفته است که دو طیف فکری، دعواهایشان را درباره او انجام می‌دهند به همین دلیل موضع‌گیری‌ها درباره او بسیار رادیکال است. البته آثار این کارگردان هم خنثی نیست و همیشه در فیلم‌هایش موضع سیاسی و اجتماعی داشته که در فیلم «قهرمان» بسیار بیشتر و عیان‌تر است.
مهارت بازیگردانی فرهادی و توانایی بازی «جدیدی»
یکی از نقاط قوت فیلم «قهرمان» بازی متفاوت و خوب «امیر جدیدی» است. امیر ابیلی درباره تأثیر بازیگردانی فرهادی و توانمندی جدیدی در ایفای نقش «رحیم سلطانی» می‌گوید: امیر جدیدی نقش متفاوت و قدرتمندی را ایفا کرد که انتظارات را از خودش بالا برد. او پیش از «قهرمان» معمولاً با یک لحن تکراری بازی می‌کرد ولی اینجا نقش متفاوتی داشت.
به گفته این منتقد سینمایی، فرهادی در بازیگردانی و بازی گرفتن، خبره است و بسیاری از بازیگران بهترین بازی‌هایشان را در فیلم‌های فرهادی داشته‌اند.
او می‌افزاید: جدیدی در این فیلم به قله‌ای از بازیگری رسیده که مشخص نیست در آینده بتواند تکرارش کند یا نه. اگر فرهادی نبود، حتماً جدیدی هم چنین کیفیتی را در بازیگری از خودش نشان نمی‌داد.
وی درباره اینکه این ایفای نقش می‌تواند پای این بازیگر را به فیلم‌های بین‌المللی باز کند، عنوان می‌کند: این موضوع بستگی به خود بازیگر دارد، تسلط به زبان انگلیسی و مراوده با فضای بین‌الملل خیلی مهم است. از میان بازیگرانی که در آثار فرهادی بازی کرده‌اند، موفق‌ترینشان در ارتباط گرفتن با فضای بین‌الملل، پیمان معادی بوده چون ساکن خارج از کشور است و به چند زبان تسلط دارد. این اتفاق برای شهاب حسینی که جایزه بازیگری کن را گرفت، رخ نداد. باید دید که امیر جدیدی برای ارتباط گرفتن با فضای بین‌الملل چه می‌کند.
ابیلی با بیان اینکه در «قهرمان» بر خلاف دیگر آثار فرهادی شاهد بازی‌های یکدستی نیستیم، می‌گوید: معمولاً در آثار فرهادی، بازیگران اصلی و فرعی به صورت یکدست و خوب بازی می‌کنند ولی در این فیلم به ویژه در فصل مربوط به خیریه، علاوه بر فرشته صدرعرفایی که بازیگر توانمندی است، دیگر کاراکترهای فرعی در سطح فیلم‌های فرهادی نیستند. ضعیف‌ترین بخش بازی‌ها مربوط به همین بخش فیلم است. محسن تنابنده با اینکه بازیگر خوبی است اما بازی خاصی ندارد.
سارینا فرهادی نیز نقش بخصوصی ندارد و هر فرد دیگری می‌توانست این نقش کوتاه را بازی کند، بازی او ضربه‌ای به فیلم نزده اما آورده‌ای هم برای آن نداشته است.
نظر شما